Τι είναι ο ειδικός παιδαγωγός;
Ο Ειδικός Παιδαγωγός είναι ένας εκπαιδευτικός, ο οποίος ασχολείται με παιδιά με ειδικές ανάγκες, δηλαδή παιδιά με ήπιες ή και σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες. Η διδασκαλία του Ειδικού παιδαγωγού βασίζεται σε εναλλακτικούς τρόπους μάθησης. Πριν ξεκινήσει η παρέμβασης, καθοριστικής σημασίας είναι η αξιολόγηση του παιδιού προκειμένου να δημιουργηθεί ένα εξατομικευμένο πρόγραμμα παρέμβασης, βασισμένο στις ανάγκες του. Απώτερος στόχος του Ειδικού Εκπαιδευτικού είναι ο κατάλληλος εφοδιασμός του παιδιού με στρατηγικές για να επιτευχθεί η ανεξαρτητοποίησή του στη μάθηση, αλλά και η μετέπειτα επιτυχία και ανέλιξη στη ζωή του.
Τι είναι οι μαθησιακές δυσκολίες;
Σύμφωνα με τον ορισμό του Kirk (1962), «Τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες παρουσιάζουν κάποια διαταραχή σε μία ή περισσότερες από τις βασικές ψυχολογικές διεργασίες που αφορούν την κατανόηση ή τη χρήση του προφορικού ή γραπτού λόγου. Οι διαταραχές αυτές μπορεί να εκδηλωθούν ως διαταραχές στην κατανόηση, στη σκέψη, στον λόγο, στην ανάγνωση, στη γραφή, στην ορθογραφία ή στην αριθμητική. Εμπεριέχουν συνθήκες όπως αντιληπτικές ανεπάρκειες, εγκεφαλική βλάβη, ελάχιστη εγκεφαλική δυσλειτουργία, δυσλεξία, εξελικτική αφασία κλπ. Στις Μαθησιακές Δυσκολίες δεν εντάσσονται εκείνα τα προβλήματα μάθησης που οφείλονται σε οπτικές ακουστικές ή κινητικές ανεπάρκειες, σε νοητική καθυστέρηση, σε συναισθηματικές διαταραχές ή σε περιβαλλοντική αποστέρηση». Ο ορισμός αυτός έχει μέχρι σήμερα εξακολουθεί να γίνεται αποδεκτός.
Συχνές μαθησιακές δυσκολίες
Μία πρώτη μαθησιακή δυσκολία είναι η γνωστότερη σε όλους δυσλεξία, δηλαδή η Διαταραχή της ανάγνωσης ή αλλιώς η Ειδική διαταραχή της ανάγνωσης. Είναι μία από τις πιο μελετημένες μορφές Ειδικών Μαθησιακών Δυσκολιών, η οποία συνδέεται με τις λειτουργίες της γλώσσας αλλά και με τη μαθηματική σκέψη του παιδιού. Η δυσλεξία είναι η πιο κοινή μαθησιακή δυσκολία. Το 70%-80% των μαθητών με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες παρουσιάζουν δυσκολίες στην ανάγνωση. Πολλές φορές είναι συνυφασμένη με χαμηλό νοητικό, η αλήθεια είναι όμως η αντίθετη. Τα παιδιά με δυσλεξία έχουν μέσο ή και υψηλότερο νοητικό δείκτη από το μέσο όρο της ηλικίας τους.
Μία δεύτερη δυσκολία είναι η Διαταραχή στη γραπτή έκφραση ή Ειδική διαταραχή της ορθογραφίας. Τα παιδιά με αυτό το γνωστικό προφίλ έχουν σημαντικές ελλείψεις στην ορθογραφία συγκριτικά με συνομήλικούς τους. Υπάρχει ανάγκη για διαφορετική εκμάθηση των μαθητών με τη χρήση στρατηγικών, όπως για παράδειγμα με εικονογραφημένη μορφή των λέξεων που τίθενται ως στόχοι.
Μία ακόμα δυσκολία είναι η Διαταραχή στα μαθηματικά ή αλλιώς η Ειδική διαταραχή στις μαθηματικές ικανότητες. Δεν είναι λίγοι οι μαθητές (5-9% του μαθητικού πληθυσμού) που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στα μαθηματικά. Με τη δυσκολία αυτή οι μαθητές δεν μπορούν να ανταπεξέλθουν εύκολα σε πράξεις, π.χ στην εκμάθηση της προπαίδειας, αλλά και στην αντίληψη μαθηματικών εννοιών.
Επιπροσθέτως, στις μαθησιακές δυσκολίες συναντάται η Ειδική διαταραχή του λόγου ή Δυσφασία. Η Ειδική Διαταραχή του Λόγου αφορά στην ανεπάρκεια των ικανοτήτων του λόγου. Πιο συγκεκριμένα, εμφανίζεται εξαιρετικά αργή ανάπτυξη του λόγου χωρίς να οφείλεται σε άλλη εμφανή συνθήκη ανεπάρκειας, όπως κώφωση, αυτισμός ή νοητική καθυστέρηση. Χαρακτηριστικά γνωρίσματα αυτής της διαταραχής είναι οι διακυμάνσεις στα ψυχομετρικά κριτήρια ανάμεσα στις λεκτικές και μη λεκτικές γνωστικές ικανότητες και γίνεται εμφανής με δυσκολίες στην κατανόηση και χρήση του γραπτού και προφορικού λόγου (Bishop & Adams, 1990). Τα παιδιά με τη δυσκολία αυτή παρουσιάζουν αρχικά προβλήματα στο μορφοσυντακτικό μέρος του λόγου και μετέπειτα στην ανάγνωση και γραφή. Επίσης, δυσκολεύονται να αποδώσουν την έννοια νέων λέξεων, να ονοματοποιούν ή να γενικεύουν μια νέα συντακτική δομή. Έχουν χαμηλή επίδοση στα περισσότερα σχολικά μαθήματα, αλλά και σε άλλους τομείς της καθημερινής ζωής, ενώ δεν υστερούν σε άλλες γνωστικές ανεπάρκειες ή ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Τέλος, παρουσιάζεται η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής με ή χωρίς Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ). Η διαταραχή αυτή μπορεί να εμφανιστεί και χωρίς υπερκινητικότητα. Για να γίνει διάγνωση της διαταραχής αυτής τα συμπτώματα πρέπει να έχουν αρχίσει μετά τον 5ο χρόνο ζωής των παιδιών και να έχουν διάρκεια πάνω από έξι μήνες. Κύρια χαρακτηριστικά της διαταραχής είναι η έντονη και εμμένουσα υπερδραστηριότητα. Ακόμα στα βασικά χαρακτηριστικά της εντάσσονται η παρορμητικότητα, η μικρής διάρκειας προσοχή, η συναισθηματική υπερδιέγερση, η χαμηλή αντοχή στην αποτυχία, ενώ κάποιες φορές και αντικοινωνική συμπεριφορά. Παρουσιάζει υποχώρηση στην εφηβεία, αλλά παραμένουν τα προβλήματα μάθησης και κοινωνικότητας.
Σε ποια ηλικία ξεκινάει η παρέμβαση.
Η ειδική αγωγή είναι σκόπιμη παρέμβαση με στόχο να προλαμβάνει, να περιορίζει και να ξεπερνά εμπόδια τα οποία δυσχεραίνουν τη μάθηση και την ενεργή συμμετοχή του παιδιού, τόσο στο σχολικό πλαίσιο όσο και στην ευρύτερη κοινωνία. Η παρέμβαση στέφεται με μεγαλύτερη επιτυχία όταν ξεκινάει όσο το δυνατόν νωρίτερα μετά την ανίχνευση κάποιας δυσκολίας. Μόλις ο γονέας ή ο εκπαιδευτικός αντιληφθεί πως το παιδί μειονεκτεί συγκριτικά με τους συνομηλίκους σε οποιονδήποτε γνωστικό τομέα είναι σημαντική η παραπάνω διερεύνηση, κάνοντας κάποιο αξιολογητικό τεστ από έναν ειδικό παιδαγωγό, ο οποίος με τη σειρά του θα κρίνει αν υπάρχει πράγματι κάποια μαθησιακή δυσκολία και αν ναι θα παραπέμψει τους γονείς με το παιδί στα ΚΕΣΥ, όπου θα δοθεί επίσημη γνωμάτευση.
Κριτήρια επιλογής ειδικού παιδαγωγού
Είναι μεγίστης σημασίας η κατάλληλη επιλογή ειδικού παιδαγωγού για τον μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες. Η επιλογή πρέπει αρχικά να βασίζεται στις σπουδές του ατόμου που θα το αναλάβει το οποίο και θα πρέπει να έχει εξειδικευτεί στην Ειδική Αγωγή και να έχει εμπειρία. Ακόμα, σημαντική είναι η αξιολόγηση που θα πραγματοποιήσει ο εκπαιδευτικός για την ανεύρεση των μαθησιακών δυσκολιών καθώς και η επεξήγηση της στοχοθεσίας που θέτει ο ίδιος ανάλογα με τις εξατομικευμένες ανάγκες του παιδιού. Επιπροσθέτως, ο ειδικός παιδαγωγός είναι σημαντικό να βρίσκεται σε επικοινωνία με τους υπόλοιπους εκπαιδευτικούς που απαρτίζουν το παιδί για να υπάρχει κοινή πορεία αλλά και συνεχής ενημέρωση για την πρόοδό του. Τέλος, δε θα μπορούσε να μην αναφερθεί η σπουδαιότητα της αρμονικής σχέσης μεταξύ του ειδικού παιδαγωγού με το παιδί.
Σπύρος Παλαιορούτας