Tα κλικ είναι πολλά μέσα στην ημέρα και οι έφηβοι διαρκώς καλωδιωμένοι σε “έξυπνες συσκευές” και εφαρμογές του διαδικτύου. Ανταλλάσσουν μηνύματα, εικόνες και βίντεο για να αλληλοεπιδράσουν, να προσδώσουν περιεχόμενο και να επικοινωνήσουν τις σκέψεις του. Τι γίνεται, όμως, με τις γυμνές απεικονίσεις; Αποτελούν μία διαδεδομένη σεξουαλική συνήθεια για τα νέα κορίτσια και αγόρια; Πώς συνδέονται με το revenge porn;
Για τη σημειολογία αυτών των κοινωνικών συνθηκών γράφει η Νεφέλη Ράντου
Cyberbullying, sexting, revenge porn –νέοι όροι έρχονται να εμπλουτίσουν το λεξιλόγιό μας. Ως καταγραφές της σύγχρονης κοινωνικής πραγματικότητας συνεχίζουν να μας εκπλήσσουν δυσάρεστα.
Κάτω από την ομπρέλα του διαδικτυακού εκφοβισμού (=cyberbullying) βρίσκεται το sexting – πρόκειται για τη σύμπτυξη των όρων sex (=σεξ) και texting (=στέλνω γραπτό μήνυμα) και αφορά την ανταλλαγή φωτογραφιών, βίντεο ή γραπτών μηνυμάτων με σεξουαλικό περιεχόμενο. Η εδραίωση του sexting ως κοινωνικής συμπεριφοράς και σεξουαλικής έκφρασης των εφήβων αποτελεί γεγονός. Η έννοια του revenge porn -εκδικητική πορνογραφία, όπως περιγράφεται στα μίντια- ή της σεξουαλικής κακοποίησης μέσω εικόνων όπως αναφέρεται ερευνητικά, είναι η εξέλιξη αυτού του φαινομένου; Ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη διαρροή οπτικοακουστικού υλικού -το οποίο έχει παραχθεί για προσωπική χρήση- σε μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή/και σε σελίδες πορνογραφικού περιεχομένου, χωρίς τη συναίνεση του θύματος.
Φυσική συνέχεια των χεριών μας, τα τελευταία χρόνια, αποτελούν τα smartphones και τα tablets ενώ οι νέοι έχουν μεγαλώσει, όντας συνδεδεμένοι μόνιμα στο διαδίκτυο, κινούμενοι παράλληλα σε ψηφιακό και φυσικό περιβάλλον. Η τεχνολογία ως καταλύτης αλλαγών, δημιουργεί νέες κοινωνικές συνθήκες και επιδρά στον τρόπο με τον οποίο οι έφηβοι γνωρίζονται, αλληλεπιδρούν, επικοινωνούν, φλερτάρουν, κάνουν σχέσεις. Ανατρέχοντας στη βιβλιογραφία, υπάρχουν πλήθος ερευνών οι οποίες αφορούν τη σεξουαλική συμπεριφορά των εφήβων. Σε δείγματα νέων ηλικίας 11-19 ετών, η ανταλλαγή σεξουαλικού περιεχομένου μέσω διαδικτύου αποτελεί συνήθη πρακτική και αφορά κυρίως τις μεγαλύτερες ηλικίες (17-19 ετών). Ωστόσο, σε έρευνες, μαθητές ακόμα και από την ηλικία των 11-12 ετών αναφέρουν ανώνυμα ότι έχουν στείλει ή λάβει γυμνές/ημίγυμνες φωτογραφίες. Βιβλιογραφικά, τα ποσοστά όσων δηλώνουν ότι έχουν συμμετοχή σε αυτού του είδους την επικοινωνία κυμαίνονται από το 9 έως και το 60% και αφορούν πληθυσμούς εφήβων κυρίως στην Αμερική αλλά και στην Ευρώπη. Ωστόσο, γκρίζα περιοχή -η οποία δικαιολογεί εν μέρει αυτή τη μεγάλη διαφοροποίηση των ποσοστών- παραμένει ο ακριβής ορισμός αυτής της πρακτικής : ενέργειες (αποστολή, λήψη, προώθηση), τύπος αρχείου (κείμενο, φωτογραφία, βίντεο), τρόπος προώθησης (κινητό, mail, πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης) καθώς και είδος απεικόνισης (μέρη του σώματος τα οποία μπορεί κανείς να διακρίνει καθαρά ή λιγότερο καθαρά).
Αναφορικά με την αποστολή περιεχομένου -κυρίως μέσω κινητού, βασικό σημείο στοχασμού αποτελεί το γεγονός ότι σε πολλούς εφήβους ασκείται πίεση. Το ποσοστό μάλιστα όσων αναφέρουν ότι έχουν “δεσμευτεί” ή εξαναγκαστεί σε αυτό το είδος της επικοινωνίας κυμαίνεται στο 70% από το σύνολο των “sexters”. Η διάθεση να αισθανθεί χαρά ο παραλήπτης και η προσέλκυση του ενδιαφέροντος αποτελούν τις συνηθέστερες απαντήσεις στο ερώτημα σχετικά με το λόγο αποστολής γυμνών/ημίγυμνων φωτογραφιών/βίντεο ενώ πολλοί αναφέρουν ότι είναι αστείο, κάποιοι ότι ήθελαν να αποδείξουν ότι εμπιστεύονται τον παραλήπτη ή ότι φοβούνταν και ένιωθαν ότι δεν είχαν άλλη επιλογή. Μερικοί έφηβοι αναφέρουν ότι ήθελαν να αποδείξουν ότι είναι τολμηροί και δε διστάζουν και για το λόγο αυτό απέστειλαν περιεχόμενο. Η πίεση η οποία ασκείται προέρχεται κυρίως από συνομήλικους και λιγότερο από ενήλικες -αν και υπάρχει ποσοστό εφήβων οι οποίοι αναφέρουν εμπλοκή και ενηλίκων.
Κοινό τόπο όλων των ερευνών αποτελεί το γεγονός ότι η ανταλλαγή υλικού με σεξουαλικό περιεχόμενο μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα αυξημένου ρίσκου σεξουαλικές πρακτικές, ψυχολογική δυσφορία ενώ συνδέεται ακόμα και με περιστατικά αυτοκτονιών. Η διαρροή περιεχομένου σε τρίτους χωρίς τη συγκατάθεση του εμπλεκόμενου προσώπου αποτελεί ένα σενάριο δυσοίωνο για τους νέους -κυρίως τα νεαρά κορίτσια καθώς θύματα τέτοιων πρακτικών είναι συνήθως τα κορίτσια. Το ρίσκο όμως αυτό υπάρχει και πρέπει οι έφηβοι να το γνωρίζουν. Η αξιολόγηση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί ένα μάθημα το οποίο πρέπει να διδαχθούν από νωρίς, όταν πλοηγούνται στον ψηφιακό κόσμο – χωρίς τέλος και σύνορα, σε πληροφορίες που διοχετεύονται και αναπαράγονται άκριτα, σε εικόνες που εναλλάσσονται ταχύτατα, σε απόψεις που δεν έχουν αξιολογηθεί, σε αμφιβόλου ποιότητας πρότυπα και “influencers”, σε ένα σύμπαν όπου η αξία συγχέεται με την αναγνωρισιμότητα -όπως εξαιρετικά εύστοχα ανέφερε σε μία συνομιλία στην οποία έτυχε να παραβρεθώ ο πρόεδρος της Βουλής, κ. Τασούλας. Η παιδεία σχετικά με την ορθή χρήση του κυβερνοχώρου μας λείπει. Το συνειδητοποιούμε και το λέμε εδώ και χρόνια αλλά δυστυχώς δεν έχει αλλάξει κάτι…
Το άρθρο δημοσιεύτηκε στη realnews.gr 15.02.2022.
| Νεφέλη Ράντου |
| Κοινωνιολόγος, Διερμηνέας ελληνικής νοηματικής γλώσσας |
| Δρ. Ειδικής Αγωγής – Προσβασιμότητας |
| nefelirantou@gmail.com |